Opinia Rady Klimatycznej UN Global Compact Poland

Opinia Rady Klimatycznej UN Global Compact Poland wobec propozycji  Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy (COM(2022) 542 final) z 26.10.2022.

W październiku 2022, Komisja Europejska przedstawiła propozycję Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady Europejskiej dotyczącej powietrza atmosferycznego i czystszego powietrza dla Europy (COM(2022) 542 final) z 26.10.2022 (dalej: Dyrektywa)[1]. Jest ona częścią akcji kluczowej „Zero Pollution Action Plan” i jest powiązana z Polityką Klimatyczną oraz pakietem „Fit for 55”, wyznaczających cele klimatyczne Unii Europejskiej na najbliższą dekadę i dalsze lata. Wiodącym celem proponowanej dyrektywy jest dostosowanie unijnych norm jakości powietrza do wytycznych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO)[2] oraz istotne ograniczenie negatywnych skutków zdrowotnych wynikających z narażenia na zanieczyszczenia powietrza w krajach Unii Europejskiej. W 2021 roku, 96% mieszkańców miast UE było narażone na drobne pyły (PM_2.5) w stężeniach przekraczających te zalecane przez WHO[3]. Skutki zdrowotne narażenia na zanieczyszczenia powietrza w stężeniach przekraczających zalecenia WHO w Polsce w roku 2021 sięgały 41600 przedwczesnych zgonów (36500 zgonów związanych z PM2.5, 3400 z NO₂ i 1700 z ozonem). Zanieczyszczenia powietrza powodują też liczne zachorowania na choroby układu oddechowego, choroby układu krążenia i nowotwory płuc stanowiąc poważne obciążenie dla służby zdrowia.

Ograniczenie skutków zdrowotnych zanieczyszczeń powietrza będzie wymagało znacznego zmniejszenia emisji zanieczyszczeń. Zmiany technologiczne i organizacyjne niezbędne dla redukcji tych emisji w głównej mierze polegają na ograniczeniu procesów spalania.  To z kolei jest jednocześnie najbardziej skutecznym sposobem ograniczania emisji gazów cieplarnianych (dwutlenek węgla, metan) i ich powstawania w troposferze (ozon). Tak więc dbając o poprawę jakości powietrza jednocześnie chronimy ludzkość przed zmianami klimatu. Z oceny oczekiwanych skutków wdrożenia Dyrektywy[4] wynika, że korzyści dla społeczeństwa będące następstwem proponowanych zmian są wielokrotnie większe od kosztów[5]. Podstawowe spodziewane korzyści są związane ze zdrowiem społeczeństwa (między innymi zmniejszona umieralność i zachorowalność, zmniejszone wydatki na opiekę zdrowotną, zmniejszona absencja w pracy z powodu choroby i zwiększona wydajność pracy) oraz środowiskiem (w tym zmniejszone straty plonów związane z ozonem).

Proponowane przez Komisję Europejską nowe wartości dopuszczalne dla stężeń drobnych pyłów oraz dwutlenku azotu (wariant I-2: średnia roczna PM_2.5: 10 µg/m³ roczna NO₂: 20 µg/m³) są niższe od stężeń obserwowanych obecnie w Polsce, przewyższają jednak dwukrotnie wartości wytycznych Światowej Organizacji Zdrowia. W projekcie Dyrektywy przewiduje się wprowadzenie proponowanych wartości dopuszczalnych dopiero w 2030 roku, a nawet umożliwia dalsze opóźnienie poprawy jakości powietrza na wybranych terenach, jeśli wdrożone działania nie okażą się tam dostatecznie efektywne. Stwarza to ryzyko, że zamierzone cele Dyrektywy, a także jej pozytywny wkład do polityki klimatycznej, nie będą osiągnięte, lub będą bardzo opóźnione.

Zakres działań branych pod uwagę w „Study to support the impact assessment for a revision of the EU Ambient Air Quality Directives” i oceniających stosunek korzyści i kosztów Dyrektywy jest ograniczony do zmian technologicznych. Natomiast wiele znanych procesów organizacyjnych, takich jak wprowadzanie stref czystego powietrza, lokalne ograniczenia spalania paliw stałych, poprawa transportu publicznego i promocja aktywnej mobilności w miastach (zastępujące transport samochodowy) czy zmiany w diecie wpływające na zmiany w strukturze produkcji rolniczej, nie jest branych pod uwagę. Szerokie wdrożenie tych działań zwiększy  szanse na szybszą, niż założona w projekcie Dyrektywy, poprawę jakości powietrza.

Wyniki dużych badań epidemiologicznych opublikowanych w ostatnich latach i obejmujących dziesiątki milionów osób z Europy, Kanady i USA potwierdzają, że skutki zdrowotne zanieczyszczeń powietrza występują już przy stężeniach zbliżonych do wytycznych WHO. Pokazują one szybszy wzrost ryzyka zdrowotnego na jednostkę stężenia zanieczyszczeń PM_2.5 i NO₂ na ich niskich poziomach niż przy wyższych zanieczyszczeniach. Oznacza to, że korzyści zdrowotne mogą być wyższe niż przewidywane w projekcie Dyrektywy, zwłaszcza dla scenariuszy z niższymi wartościami dopuszczalnymi. Wyniki tych nowych badań uwzględnia projekt Narodowych Standardów Jakości Powietrza (NAAQS) w USA[6] wprowadzając 8 µg/m³ jako standard dla średniego rocznego stężenia PM_2.5.

Rada Klimatyczna UN GCNP apeluje do polskich władz, biorących udział w ustaleniu końcowego kształtu Dyrektywy, o dążenie do:

• Ustanowienia wartości dopuszczalnych na poziomach niższych od obecnie proponowanych w wariancie I-2 i bliższych do wytycznych WHO, zapewniając zmniejszenie negatywnego wpływu zanieczyszczeń na zdrowie, środowisko i klimat;
• Zastąpienia „wartości docelowej” dla ozonu przez „wartość dopuszczalną”. Wcześniejsze doświadczenia krajów członkowskich, zebrane w programie „Fitness check”, wskazują na nieskuteczność „wartości docelowych” w osiąganiu poprawy jakości powietrza. Biorąc pod uwagę niekorzystny wpływ ozonu troposferycznego na klimat, środowisko i zdrowie, skuteczne ograniczenie stężeń ozonu poprzez redukcję emisji gazów z których ozon tworzy się w atmosferze jest niezbędnym elementem polityki czystego powietrza i ochrony klimatu. Takie stanowisko (i utrzymanie wartości granicznej stężenia ozonu) przedstawione jest również w nowej propozycji NAAQS w USA.
• Zmniejszenia obszaru uśredniania pomiarów PM₅ i NO₂ przy obliczaniu wskaźnika „Average Exposure Indicator” (AEI), zdefiniowanego w Aneksie I, Sekcja 5, z NUTS1 (w Polsce: 7 makro-regionów) do NUTS2 (w Polsce: województwa), lub do jeszcze mniejszego obszaru (np. w Polsce – stref wyznaczonych przez GIOŚ) . Podyktowane to jest a) dostosowaniem skali oceny narażenia do skali regionów administracyjnych odpowiedzialnych za programy ochrony powietrza i b) zapobiegania nierównościom narażenia ludności danego obszaru (na większych obszarach jest możliwe większe zróżnicowanie stężeń zanieczyszczeń przy tym samym AEI).

Apelujemy jednocześnie o utworzenie instytucjonalnego, administracyjnego i finansowego zaplecza na poziomie centralnym, które wspierałoby i podwyższało skuteczność działań administracji terenowej odpowiedzialnej za opracowanie i wdrażanie Programów Ochrony Powietrza. Takie zaplecze będzie potrzebne już wkrótce po wejściu nowej Dyrektywy w życie (prawdopodobnie – przed końcem 2024 roku) dla spełnienia wymagań wymienionych w jej Artykule 19.4.

Rada Klimatyczna

UN Global Compact Network Poland

[1] https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/DOC/?uri=CELEX:52022PC0542&from=EN

[2] https://www.who.int/publications/i/item/9789240034228 ; Streszczenie w języku polskim: https://apps.who.int/iris/handle/10665/346559

[3] https://www.eea.europa.eu//publications/air-quality-in-europe-2022

[4] Study to support the impact assessment for a revision of the EU Ambient Air Quality Directives, Trinomics, October 2022

[5] 7,5 – 21 krotnie przy proponowanych wartościach dopuszczalnych PM2.5 (wariant I-2 „większe dostosowanie” do 2030 r. do wytycznych WHO dotyczących jakości powietrza z 2021 r.”)

[6] https://www.epa.gov/pm-pollution/proposed-decision-reconsideration-national-ambient-air-quality-standards-particulate